نقش لیزر در درمان با لیزرهای کم توان

کلمۀ­ ليزرخلاصه ­اي از ابتداي کلمات:‌‌‌ Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation می ­باشد که بيشتر رسانندۀ نحوۀ توليد آن می باشد و به معنای تقویت نشر نور بر انگیخته است. اشعه لیزر دارای شدت بالایی می­ باشد در واقع تمرکز فوتون ­های نور لیزر در یک مقطع کوچک باعث درخشندگی و شدت بالای آن می­ شود. تمام فوتون­ های نور لیزر دارای یک طول موج مشخص و فرکانس مشابه می ­باشند و نور لیزر به صورت یک باریکه منظم و موازی منتشر می ­شود. از لیزر­های کم ­توان در درمان درد و زخم و تسکین درد استفاده می ­کنند. البته میزان پارامترهای لیزر در درمان نقش بسیار مهمی دارد.

روش درمان با لیزر­های کم­ توان به این صورت است که  از تابش نور توان پایین در محدوده 830-540 نانومتر استفاده می ­شود. به نظر می ­رسد اثرات درمانی این روش توسط واکنش ­های فتو ­شیمیایی که باعث تغییر نفوذ پذیری غشا سلولی و به دنبال آن افزایش ساخته شدن پرولیفراسیون سلولی می­ شود است. علت این اثرات  مثل لیزر جراحی به دلیل حرارت نمی ­باشد. لیزر درمانی کم توان در پزشکی, دندانپزشکی و دامپزشکی در موارد بیماری­ های مختلف و به طور عمده در مورد درمان زخم و کنترل درد بکار می­ رود. 

لیزر­های کم ­توان یا سرد لیزرهایی هستند که اثر حرارتی بر روی بافت نمی گذارند و با تحریک نوری بر روی سلول, باعث واکنش ­های  نوری در بافت می­ شوند که به آن photobiostimulation  می­ گویند. محدوده طول موج لیزر­های کم­ توان در تسکین دردها نور مرئی و نور مادون قرمز می ­باشد و توان این لیزرها معمولا زیر 250 میلی وات می ­باشد.

فیزیولوژی سلولی لیزرهای کم ­توان

به دنبال تابش فوتون­ های لیزر به سلول, پاسخ سلولی با فعال شدن فوتو اکسپتورهای موجود در زنجیره تنفسی واقع در میتو کندری  آغاز می­ شود و در اثر آن ردوکس سلولی تغییر حالت داده و همراه با تغییرات غشا سلولی  با جابه ­جایی کلسیم و تغییرات PH و فعال شدن دوبلیکاسیون منجر به ساخته شدن پروتئین می­ شود. بدین ترتیب پاسخ­ های سلولی از سطح سلولی  به سطح بافت و ارگان کشانده می­ شود و اثراتی مانند ضد التهاب, ضد ادم و تورم, بی ­دردی, تکثیر سلولی و تسریع در درمان, شیفت متابولیسم به سمت هوازی و متعادل ­کردن سیستم ایمنی حاصل می­ شود.

در کل پاسخ فیزیولوژیک بافت برای لیزرهای کم ­توان شامل تحریک بیولوژیک سیستم, اثر بر روی سیستم ایمنی, اثر ضد التهاب و ضد ادم, اثر بر روی عروق و سیرکولاسیون, اثر بر روی لنف, اثر بر روی ترمیم زخم, اثر ضد درد, اثر بر روی اعصاب می ­باشد و مکانیسم کاهش التهاب و ادم لیزر به صورت تغییر سنتز, افزایش سنتز, مهار سنتز برای کینین­ ها, افزایش ترشح, کاهش ریلیز هیستامین است.امروزه پس از مطالعات و تجربیات بیشتر در کاربرد لیزر, اثرات ضد درد و ترمیمی آن در درمان بیماری ­های مختلف استفاده می ­شود از جمله در زخم های مقاوم به درمان مانند زخم ­های دیابتی و عروقی.

 مروری بر تاریخچه لیزر درمانی کم ­توان

مقالات در زمینه درمان لیزری کم­ توان ( که در آن زمان تحریک زیستی لیزری نام داشت ) بیش از 30 سال پیش انتشار یافتند. از آن زمان به بعد حدود 2000 تحقیق در مورد این موضوع بحث برانگیز انتشار یافته اند. در دهه ­های 1960 و 1970؛ پزشکان اروپای شرقی علی الخصوص اتحاد جماهیر شوروی و مجارستان فعالانه در زمینه تحریک زیستی لیزری پیشرفت کردند. اما دانشمندان در سرتاسر جهان همچنان با تردید به کارآیی مطالعات انجام شده در این زمینه نگاه می­ کردند؛ مطالعاتی که ادعا می­ کرد پرتوهای لیزر مرئی با توان پائین می ­تواند مستقیما بر یک ارگانیزم در سطح مولکولی تاثیرگذار باشد. مسئله همدوسی پرتوهای لیزر برای داشتن تاثیرات تحریک آمیز بر موضوعات بیولوژیکی بیش از یک تردید ساده بود. پشتیبانان این روش در کشورهای غربی همانند ایتالیا، فرانسه، اسپانیا و همچنین ژاپن و چین؛ این روش را به عنوان یک روش موثر انتخاب کرده و توسعه دادند اما این روش همچنان خارج از روندهای پزشکی قرار دارد. نکات بحث برانگیز در تحریک زیستی توسط لیزر که در آن زمان از عناوین بسیار جالب و مورد علاقه بود؛ در بررسی های متعدد در اواخر دهه 1980 تحلیل شدند.

از آن زمان تاکنون؛ درمان ­های پزشکی با کمک منابع نوری همدوس ( لیزرها ) یا نور غیر همدوس ( دیودهای ساطع کننده نور؛ LEDها ) دوره کودکی و نوجوانی خود را پشت سر گذاشته­ اند. بسیاری از نکات بحث برانگیز در دوران کودکی این روش ها؛ اکنون دیگر مسئله مهمی نیستند. اخیرا درمان لیزری با توان پائین یا فوتوبیومودولاسیون به عنوان بخش مهمی از درمان با نور و همچنین فیزیوتراپی پذیرفته شده ­اند. در حقیقت؛ درمان با نور یکی از قدیمی­ ترین روش­ های درمانی است که توسط انسان بکار گرفته شده است ( در تاریخ شاهد درمان با نور خورشید هستیم و سپس درمان با نور رنگی و درمان با UV را شاهد هستیم ). شما می­ توانید تاریخچه کوتاهی از کارهای آزمایشی در زمینه درمان با نور رنگی را در بسیاری از موضوعات بیولوژیکی بیابید. استفاده از لیزر و LEDها به عنوان منابع نوری؛ گام بعدی در زمینه توسعه تکنولوژیکی در روش درمانی با نور بوده است.

امروزه کاملا مشخص شده است که درمان با لیزر را نمی ­توان جدا از روش ­های درمانی فیزیوتراپی دانست؛ روش­ هایی که در آنها از فاکتورهای فیزیکی مثل میدان­ های مغناطیسی با پالس­ هایی با فرکانس پائین استفاده می ­شود یا از میکروویوها با زمان­ های متغیر؛ استاتیک و یا تلفیقی از میدان­ های مغناطیسی استفاده می ­کنند؛ یا از اولتراسوند متمرکز؛ جریان الکتریسیته و غیره. برخی از جنبه­ های مشترک واکنش­ های بیولوژیکی به عوامل فیزیکی بطور کامل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته­ اند.

در خصوص درمان لیزر با توان پائین؛ امروزه دیگر پرسش اصلی تاثیرات بیولوژیکی نور نیست بلکه پرسش اصلی چگونگی کارکرد لیزرهای درمانی و LEDها و تاثیر آنها بر سطوح سلولی و ارگانیزم­ ها می ­باشد و در ضمن اینکه کدام پارامترهای نور برای استفاده ­های مختلف از منابع نوری مناسب تر می­ باشند نیز مطرح می­ باشد.

      نویسنده : دکتر عادله گرانمایه راد (هیات علمی دانشگاه / دکترای فیزیک  لیزر/ فلوشیب لیزردرمانی لیزرهای کم توان)